Po pełnym dniu wrażeń i aktywności z dzieckiem, z niecierpliwością wyczekujemy momentu, kiedy to w końcu pójdzie spać. W idealnym świecie kąpiemy malucha, czytamy bajkę na dobranoc, całujemy pociechę, gasimy światło a dziecko spokojnie zapada w głęboki sen i śpi aż do rana. Bywa jednak, że domowa rzeczywistość wygląda zgoła odmiennie. Godzinami próbujemy dziecko zaciągnąć do łóżka, to wierci się, nie może zasnąć, jeśli nawet odpłynie, po jakimś czasie budzi się i ma problem z ponownym zaśnięciem. O ile w większości przypadków pomocne wydaje się wprowadzenie wieczornego rytuału wyciszającego brzdąca, o tyle w pozostałych nie zawsze się sprawdza…

Kłopoty ze snem dziecka są utrapieniem wielu rodziców. Maluch, który nie może zasnąć lub wielokrotnie budzi się w nocy funduje chcąc nie chcąc pobudki pozostałych domowników. W konsekwencji nie wysypia się nikt. Przez resztę dnia towarzyszy wszystkim zmęczenie, rozdrażnienie – co w szczególności u dzieci niesie za sobą ryzyko problemów z panowaniem nad własnym zachowaniem. Dziecko miewa humory, bywa kapryśne, płaczliwe i trudne do uspokojenia. Co zrobić, żeby dziecko spało lepiej? Na to pytanie nie ma jednoznacznej odpowiedzi. Wszystko bowiem zależy od źródła problemu, które niejednokrotnie bywa trudne do wychwycenia.

Prawidłowy sen dziecka

Trudności ze snem należy traktować poważnie, gdyż mają niebagatelny wpływ na życie codzienne malucha – od problemów emocjonalnych (negatywny wpływ na zdolność samoregulacji), przez psychiczne (pogorszenie koncentracji i funkcji poznawczych) po fizyczne (zahamowanie wzrostu, spadek odporności i apetytu).

Aby stwierdzić, czy nocne pobudki są faktycznie większym problemem, a nie wyłącznie chwilowym odejściem od normy (np. regres snu związany z wejściem w kolejne etapy rozwoju), należy określić jak wygląda zdrowy sen dziecka.

Na ocenę efektywności snu składa się jego długość i jakość. Według ekspertów, długość snu, w zależności od wieku, powinna się kształtować na poziomie:

• 12-18 godzin u noworodków (0-2 miesięcy) – suma dobowa
• 14-15 godzin u niemowląt (3-11 miesięcy) – suma dobowa
• 12-14 godzin u małych dzieci (1-3 lata) – suma dobowa
• 11-13 godzin u dzieci w wieku przedszkolnym (3-5 lat)
• 10-11 godzin u dzieci w wieku szkolnym (6-10 lat)

Sumaryczna ilość godzin poświęconych na nocny odpoczynek to nie wszystko. Ważna jest jeszcze głębokość snu. Dzieci, podobnie jak dorośli, powinny doświadczać w nocy wszystkich faz snu – w tym NREM i REM. Cykle u dzieci są zazwyczaj krótsze niż u osób starszych, systematycznie wydłużają się z wiekiem. Zbyt mała ilość snu głębokiego lub brak fazy REM mogą skutkować upośledzeniem umiejętności skupienia się oraz uczenia się. W konsekwencji bardziej złożone czynności przychodzą dziecku z większym trudem.

Nocne problemy

Dziecko powinno spać przede wszystkim bezgłośnie. Jakiekolwiek odgłosy – chrapanie, świszczący oddech, charczenie lub oddychanie przez usta świadczą o nieprawidłowościach związanych z układem oddechowym. Należy upewnić się, czy w najbliższym otoczeniu dziecka nie znajdują się alergeny (pyłki, roztocza lub sierść ukochanego czworonoga) oraz skonsultować z pediatrą lub laryngologiem niepojące objawy.

Zgrzytanie zębami to kolejny znak, że sen dziecka jest zakłócany. Może oznaczać popularną w młodym wieku owsicę albo bruksizm. O ile w pierwszym przypadku świąd w okolicach odbytu dziecka i nadmierna nocna ruchliwość mogą świadczyć o łatwej do uleczenia chorobie pasożytniczej, o tyle bruksizm jest już problemem bardziej złożonym, mogącym mieć swoje źródło w zaburzeniach układu nerwowego, przewlekłym stresie lub problemach emocjonalnych. Ortodonta pomoże doraźnie załagodzić problem, jednak jego natura wymaga większej dociekliwości i wsparcia ze strony specjalistów.

Do problemów ze snem możemy zaliczyć również parasomnię, czyli nietypowe zjawiska mające miejsce w trakcie zasypiania, snu lub wybudzaniu. To częste w młodym wieku lunatykowanie (to zazwyczaj ustępuje z czasem) oraz lęki nocne i koszmary senne. Najczęstszym objawem nocnych lęków jest intensywny płacz dziecka i strach we śnie. Jednak możliwe są również inne symptomy, takie jak przyspieszony rytm bicia serca oraz przyśpieszony oddech, a także pocenie się podczas epizodu lękowego. Jeśli źródłem kłopotów ze snem są emocje dziecka, warto skorzystać z rady psychologa lub terapeuty by zadbać o powrót do równowagi.

Sen w kontekście zaburzeń rozwojowych

A co jeśli mamy wyjątkowo żywe dziecko – nie tylko za dnia ale też i w nocy? W przypadku ADHD (zespołu nadpobudliwości psychoruchowej z deficytem uwagi) problemy ze snem są bardzo częstym zjawiskiem. Dzieci z nadpobudliwością ruchową na co dzień zmagają się trudnościami z utrzymaniem koncentracji, ciężko jest im wysiedzieć w jednym miejscu, wiercą się, bywają impulsywne i agresywne. Towarzyszą im trudności w zasypianiu, a sam sen przypomina nocną walkę z pościelą. Kłopot w tym, że każde niewyspane dziecko będzie często przejawiać podobne zachowania. Dlatego ważne jest by określić czy problemy ze snem to przyczyna czy skutek zaburzeń zachowania. W przypadku postawienia przez specjalistę diagnozy ADHD możemy podejmować próby zapanowania w odpowiedni sposób nad wyregulowaniem dziecka i wspierać je w walce o spokojną noc.

W przypadku autyzmu czy zespołu Aspergera dzieci są bardziej podatne na bezsenność, bezdechy czy zgrzytanie zębami. Występują u nich również niedobory melatoniny – hormonu odpowiedzialnego za regulowanie cyklu czuwanie-sen, co przekłada się na krótszy nocny wypoczynek. Zaburzeniom ze spektrum autyzmu mogą towarzyszyć inne zaburzenia medyczne np. epilepsja i nieprawidłowości związane z układem trawiennym, co również może mieć negatywny wpływ na jakość wypoczynku.

Wysoko wrażliwe dzieci, z zaburzeniami integracji sensorycznej, które łatwo ulegają przestymulowaniu również sypiają gorzej i mniej regularnie. Bywa, że zbyt duże zmęczenie nie pozwala na spokojne zaśnięcie, dzieci są wrażliwsze na wszelkiego rodzaju bodźce, takie jak światło, dźwięk, intensywny zapach czy zmianę temperatury. Metka z piżamy, niewygodny materac, za ciepła kołdra, dźwięki dobiegające z pokoju obok czy źródło światła mogą skutecznie uniemożliwić spokojny sen. Dlatego warto zadbać o podniesienie komfortu snu, odpowiednio przystosowując pokój dziecka oraz warunki pościelowe. Idealnie sprawdzą się przewiewne śpiworki, dzięki którym komfort termiczny będzie zachowany przez całą noc.

Higiena snu

Powszechnie wiadomo, że określony porządek dnia sprzyja funkcjonowaniu dziecka i ułatwia wprowadzenie wieczornych rytuałów. Warto też zwrócić uwagę na dietę naszej pociechy. Zbyt duża podaż cukrów nadmiernie pobudza dzieci. W miarę możliwości unikajmy serwowania słodkich kolacji, soków i przekąsek. Niebagatelne znaczenia ma również fakt, czy dziecko otrzymało odpowiednią dawkę ruchu w ciągu dnia.

O wiele łatwiej będzie zapanować wieczorami nad maluchem, jeśli będziemy przestrzegać kilku prostych zasad:

• nie pić i nie jeść za dużo (szczególnie ciężkostrawnych lub słodkich potraw) przed pójściem do łóżka
• unikać nadmiernej aktywności fizycznej w godzinach wieczornych, stawiając na wyciszanie i relaks
• pielęgnować i wzmacniać rytuały związane ze snem np. ciepła kąpiel (chyba, że ta prowadzi do wzmożonej aktywności – wówczas warto zrobić ją wcześniej), czytanie książki, słuchanie uspokajającej muzyki
• unikać wszelkiego typu ekranów; urządzanie emitujące błękitne światło (telewizory, telefony, tablety) hamują wydzielanie hormonów związanych ze snem
• wietrzyć pokój przed snem, zadbać o odpowiednią temperaturę i nastrój

Sen jest podstawą regeneracji i wypoczynku, jego właściwy przebieg gwarantuje utrzymanie sprawności intelektualnej, motorycznej i dobrej kondycji psychicznej. Nie warto lekceważyć nocnych pobudek naszych dzieci. Mogą być bowiem pierwszym sygnałem, że z ich zdrowiem bądź w ich najbliższym otoczeniu doszło do zachwiania niezbędnej równowagi. Pielęgnujemy zdrowe nawyki i cieszmy się każdym nowym dniem, po dobrze przespanej nocy.